Yukarıdaki fotoğraf: www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/turk-denizcilik-tarihinin-parlayan-yildizi-piri-reis-445301.html
Piri Reisin gerçek ismi Piri Muhyiddin İbn Hacı Mehmet tir. Piri Reis kartograf, deniz bilimci ve denizcilik tarihinde önemli adımlar atan kaptandır. Osmanlı Döneminde Akdeniz’in Türk gölü haline gelmesinde Piri Reis’in de önemli bir etkisi vardır. Piri Reis Gelibolu da doğmuştur. Gelibolu Osmanlıların deniz üslerinden birisidir. Piri Reisin amcası Kemal Reis diğer bir adıyla Kaptan-ı Derya ile küçük yaşta birçok denizi görme şansı elde etmişti. Piri Reisin yazdığı kitaplar ve çizdiği haritaları yaptığı seferlerden ilham almıştır. Bu seferler keşfedilmemiş bölgeleri de keşfedip Osmanlı yönetiminde kalıcı hale getirmede en önemli etkendir. Kemal Reis olan amcası 1511’de hayata gözlerini kapatmıştır ve Piri Reis Gelibolu ya dönmüştür. Denizcilik üzerine ele alacak yapıtlarını hayata geçirmek için denizlerden iki yıl uzak durmuştur.
Günümüzde bulunan harita Birinci Dünya Haritasının bir parçasıdır. Diğer parçalarına ne olduğu bilinmemektedir. Piri Reis kitabı Bahriye’yi yazarak Akdeniz de bulunan gemicilerin seferlerini kolaylaştırmıştır. 1524 yılında İbrahim Paşa ile tanışınca bu kitap ünlenmiştir. Mısırda çıkan bir isyan sonucunda görevlendirilen İbrahim Paşa ile tanışmıştır. İbrahim Paşa, Piri Reisin aldığı notları incelenmiş ve Piri Reise tekrar gözden geçirmesini söylemiştir. Bunun sonunda Piri Reis kitabı hazırlamış ve Kanuni Sultan Süleyman’a sunmuştur. İkinci Dünya Haritasını 1528 yılında çizmiştir. Diğer haritaya daha kapsamlıdır. Bu haritanın da bir parçası elimize geçebilmiş ve diğer kısımları bilinmemektedir.
Padişaha sunulan kitabı Bahriye ve Birinci Dünya Haritasından sonra Piri Reis önemli hale gelerek büyük bir denizci olarak tanınmıştır. Hint Donanması kaptanlığı verilmiştir. 1554 yılında Mısır Valisi yüzünden idam edilmiştir.
Piri Reisin üç tane önemli yapıtı bulunmaktadır. Birinci Dünya Haritası , Kitab-ı Bahriye ve İkinci Dünya Haritasıdır.
Birinci Dünya Haritası
Fotoğraf : https://www.ntv.com.tr/galeri/sanat/piri-reisin-dunya-haritasi-yeniden-topkapi-sarayinda-sergilenmeye-baslandi,1YOdssvj_kKHBnpmFDhfrg
Piri Reis haritasının bu kısmında, Atlas Okyanusu’nun iki yakasını ihtiva edecek şekilde Batı Afrika kıyıları, Asor, Kanarya ve Yeşilburun takımadaları; Atlas Okyanusu, Güney Amerika ile Orta Amerika’nın bilinen kısımları. Florida ve Antiller yer almaktadır.
Piri Reis haritayı çizerken önemli eklemeler yapmıştır. Haritayı çizerken hangi haritalardan yararlandığı ve kim tarafından keşfedildiği gibi. Haritalar üzerinde insan ve hayvan resimleri de bulunmaktadır. Renkli olacak şekilde bölgelere ayrılmış ve her bölgenin kendi özelliği hakkında bilgi vererek parşömen üzerine yazmıştır. Haritada en çok dikkat çeken nokta beşinci bölge olan Amerika bölgesidir. Kolomb’un keşfinden ve onun sözlerinden bahsedilmiştir. Haritada dokuz renk kullanılmıştır. Keşfedilmemiş yerler boş bırakılmıştır. 87 cm boyu, 63 cm üstü, 41 cm alt kısmı olacak şekilde genişliğe sahiptir.
Haritada sahiller, karalar, yerel halklar, hayvanlar ve dokuz gemi çizilmiştir. Piri Reis haritayı yaparken otuz üç haritadan yararlandığını not etmiştir. Reis’in yararlandığı kaynakların birisi kolomb, dördü Portekiz haritasıdır. Yirmi tane kullandığı harita eski zamanlarda çizilen Dünya Haritasıdır. Sekizi de Caferi haritası olan Abbasi Halifesi Ebu Cafen Mansurun çizdiği haritadır.
“Piri Reis, haritasını nasıl çizdiğini şöyle açıklar: “ Bu haritanın benzeri bir harita bu yüz yılda kimsede yoktur. Ben yaptım ve sadece bende bulunmaktadır. Özel olarak seçilmiş yirmi kadar Mappamondo’dan (eskiden çizilmişolan dünya haritaları) ne ölçüde doğru ve güvenilir ise, benim haritam da yedi deniziçin o denli doğru ve geçerlidir.”
Amerika haritasını çizen kolomb’un haritası kayıptır. Günümüzde bu haritadan yararlanılarak çizilen tek harita Piri Reisin çizdiği haritadır. 1465 tarihinde Antilya keşfedilmiştir. Piri Reis bu bilgiler üçüncü seferinde yer alan yardımcısının esir düşmesiyle öğrenmiştir.
İkinci Dünya Haritası
Fotoğraf : tr.wikipedia.org/wiki/Piri_Reis_Haritası_(1528)
İkinci Dünya Haritasını 15 yıl sonra çizmiştir. Bu haritanın elimizde bulunan parçasında Grönland, Kuzey ve Orta Amerika sahilleri yer almaktadır. Sekiz renk kullanılarak ceylan derisi üzerine çizilmiştir. Boyutu 68×69 cm’dir. Bu 15 yıl içinde bütün keşifleri izleyerek ilk haritasındaki hataları anlamış ve ikinci haritasını daha kapsamlı çizmiştir.
Haritalar incelendiğinde Osmanlı Devleti’nin batıyı izlediği kendi içine kapalı olmadığı görülmektedir. Sağlam ve güçlü bir devlet olmak için bilgiyi önemsemiştir. Bu bakımdan Piri Reisin yapıtları 16. Yüz yılda seçkin çalışmalar olmuştur.
Kitab-ı Bahriye
Fotoğraf : commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kitab-%C4%B1_Bahriye
Ege ve Akdeniz’in kılavuzu olan Kitab-ı Bahriye düz yazı ve kısmen şiir şeklindedir. 1521 yılında yazılmıştır. Kemal Reis ve arkadaşlarının gerçekleştirdiği seferde duyduklarını kaleme almıştır. Kitab-ı Bahriye önce açıklamalar yer almaktadır. Daha sonra açıklamaların planı ve haritası çizilmiştir. Bozcaada kitabı ilk başladığı betimlemedir kitapta Akdeniz, Kızıl Deniz, Hint Okyanusu ve Çin Denizi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Oraya serhat eden denizcilere rehber olmuştur. Kemal Reis ve arkadaşları ile birlikte Akdeniz seferine katılan Piri Reis seferde gördüğü yerleri kayıt etmiştir. Bu seferde birçok bilgiye ulaşmıştır bundan dolayı tek bir haritada göstermek yerine kitap haline getirmiştir. Kitab-ı Bahriye harita ve coğrafya kitabı olarak nitelendirilmiştir. Piri Reis Ktab-ı Bahriye’yi Gelibolu da yazmıştır. Kitap 23 bölüme ayrılıp her biri 84 sayfadan oluşmaktadır ve toplam 272 beyittir, 203 bölümü düz yazı şeklindedir. Bu beyitlik İbrahim Paşa ile gerçekleştirdiği sefer ve kitabı kanuniye nasıl sunduğunu anlatmıştır.
Düz yazı kısmında Sultaniye ve Kilitbahir kalelerinden başlayarak, kuzey sahili boyunca Ege Denizi, Yunanistan, Adriyatik kıyıları, İtalya, Fransa ve İspanya’nın Akdeniz kıyıları, Kuzey Afrika, Mısır, Doğu Akdeniz kıyıları, Kıbrıs, Ege Denizi’nin Anadolu sahillerindeki adalar, körfezler ve limanlar ayrıntılı olarak tanıtılmaktadır. Ayrıca liman ve kıyıların su derinlikleri, demir atılacak yerleri, kıyı bitki örtüsü, içme suyu bulunabilecek ve gemi bakım ve onarımı yapılabilecek yerler ile insanlar, dinler ve hükümetler de etraflıca ele alınmıştır. Şehirlerin haritaları çizilirken, önemli binaların resimlerine de yer verilmiştir.
Osmanlı Rönesans’ı ve Piri Reis
Avrupa ülkeleri 15. Yüz yılın sonlarında deniz ticaretinin zenginliği başlamıştır. Portekiz ve İspanya çoktan deniz imparatorluğu haline gelmeye başlamıştı. Portekizliler denizde hakimiyeti kaybetmemek için denizcilik için önemli olan Haritacılık Akademileri kurmuşlardır. Piri Reis bu deniz ticaretinin zenginleştiği dönemde yaşamıştır. Ülkeler diğer ülkelerin bilmediği deniz yollarını keşfederek Avrupa’nın en zengin ülkeleri olmuşlardır. Bundan dolayı Kolomb‘un ve önemli seyahatlerin haritaları saklanmıştır.
Böyle olduğundan dolayı bu dönemde deniz, coğrafya, yön bulma ve harita kullanma bilgisi önemli hale gelmiştir. Piri Reis kendisi sadece denizcilikte değil silah kullanmada da kendini geliştirmiştir. Denize çıkan savaşlarda gemileri komuta etmiştir, denizcilikte ilk öğrenilmesi gereken şey yön tahmin etmektir. Piri Reisin yön bulma becerisi ve gemi hakimiyeti üs seviyededir. Piri Reis deneyime, gözleme ve araştırmaya meraklı bir denizcidir. Piri Reis yaşadığı tarihte bilinen yerleri tasvir etmiş keşfedilmemiş yerleri boş bırakarak “Bundan ötesi bilinmediğinden bu kadar çizildi.” diye belirtmiştir.
Kaynaklar
e-dergi.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=8r9kfwuORGe3mzD-4Be8+9Hx?dergiKodu=4&cilt=46&sayi=810&sayfa=42&yaziid=34825
Yazar: 9/B Sınıfı – Melek Defne Cibir